vrijdag 27 april 2018

Call me by your name

Eind januari zag ik de film Call me by your name. Inmiddels bijna drie maanden geleden dus, maar dat geeft niet. Want ik heb veel nagedacht over het thema nostalgie cq melancholisch terugblikken op het mooie wat ooit was in deze film, dus in dat licht bezien is het niet meer dan logisch dan dat ik er nu pas in retrospectief over schrijf — en me licht verdrietig voel omdat ik de film nooit meer voor de eerste keer kan zien. Ik heb op de achtergrond de soundtrack opstaan en laat de nummers mijn herinneringen oproepen.

Call me by your name gaat over de ontluikende liefde tussen de zeventienjarige Elio en de zeven jaar oudere Amerikaanse student Oliver. Het speelt zich af tijdens een broeierige zomer in Italië, in de jaren ’80. De film was genomineerd voor een Oscar voor de beste film, maar heeft deze niet gewonnen. Onterecht, als je het mij vraagt. Want het was lang geleden dat een film mij zó wist te raken.

Zoals ik zei heb ik veel nagedacht over het thema nostalgie en vergane schoonheid in de film. Ik heb in de film een aantal elementen gevonden die hieraan raken, en de eerste is vrij algemeen: de tijd en het seizoen waarin de film zich afspeelt. Het zijn de jaren ’80. Mobiele telefoons bestaan nog niet, de shirts zijn wijd en kleurrijk, de kapsels zijn net wat langer dan dat ze nu zijn, en de muziek ’s avonds is overduidelijk ook uit die tijd. Sowieso lijkt de hele film geschoten in een soort technicolor, hoewel het misschien de verzadigde, warme kleuren van het Italiaanse platteland zijn die ik hiermee verwar. Toen ik de film bezocht was het eind januari 2018, koud. Gedurende 132 minuten waande ik me in een andere wereld, die zowel qua tijdsgeest als qua weer allang niet meer was.

De tweede uiting van nostalgie zit in de expertise van Elio’s vader en Oliver: archeologie. Wanneer de twee een antieke vondst bekijken bij het Gardameer zie je ze in stille bewondering het opgeviste beeld bekijken. Dat is iets wat ik me uit mijn studie Oudheidkunde nog heel goed herinner: de verwondering en tegelijk de melancholie die de klassieken kunnen oproepen. Je verdiept je in een volk, in haar gebruiken, haar verhalen, haar kunstwerken… En juist als je er midden in zit komt onherroepelijk het besef dat de wereld doorgedraaid is. Dat de personen die je bestudeerde allang niet meer leven, dat de steden die in de verhalen voorkomen niet meer bestaan of dat er inmiddels lichtreclame te vinden is, en dat de gebruiken en de rituelen die het leven toen vormgaven niet meer bestaan in deze wereld.

Maar de sterkste uiting van melancholie voel je eigenlijk gedurende de hele film in het hoofdthema. Je wéét dat je naar een liefde kijkt die niet kan blijven bestaan. Je wéét dat ze gedoemd is te eindigen. Je geniet mee, maar weet tegelijkertijd dat de liefde slechts voort kan bestaan zolang het zomer is. Toen in de film de winterse beelden kwamen, voelde ik mijzelf van binnen ook direct koud worden. Want ik besefte dat de liefde ten einde was. Toen de telefoon ging, wist ik het. En Elio ook, denk ik. Hij hoorde de woorden van Oliver — inmiddels getrouwd — en hing op. En toen kwamen de stille, woordeloze tranen. Voor de open haard huilde Elio om al het mooie dat voorbij was. En ik met hem.

En ondertussen zong Sufjan Stevens Visions of Gideon waarmee de relatie tussen Elio en Oliver definitief tot het verleden behoort:

I have loved you for the last time
Is it a video? Is it a video?
I have touched you for the last time
Is it a video? Is it a video?

For the love, for laughter, I flew up to your arms
Is it a video? Is it a video?
For the love, for laughter, I flew up to your arms
Is it a video? Is it a video?
Is it a video?

I have loved you for the last time
Visions of Gideon, visions of Gideon
And I have kissed you for the last time
Visions of Gideon, visions of Gideon

Overigens heb ik nagezocht wie Gideon was. Zijn verhaal staat in het Oude Testament, in Richteren 6-8. Gideon wordt bezocht door engelen van God die hem opdrachten geven, maar hij twijfelt aan zijn eigen kunnen en hij wil meerdere malen bevestiging van God zelf dat Hij echt hem heeft uitgekozen voor de taken. Hij kan niet zomaar zijn visioenen geloven. Aan het einde van Call me by your name, wanneer Elio bij het haardvuur in stilte huilt en terugdenkt, staan zijn herinneringen aan de warme zomer met Oliver mijlenver van zijn huidige situatie af. Het voelt voor hem of hij naar een film kijkt, geschoten in een andere tijd met andere personen. Was hij dit echt, die dit heeft meegemaakt? Ja, zegt Sufjan Stevens: net als bij Gideon is geen twijfel nodig. Wat hij voor zijn geestesoog ziet is echt gebeurd. Het is geen video. Juist deze songtekst aan het einde van de film zorgt dat Call me by your name ineens op een hoger niveau aangrijpt. Want wij bioscoopbezoekers, keken wij eigenlijk wel naar een film? Of zagen we (flarden van) onze eigen herinneringen? Want waarom grijpt een film anders zoveel mensen over de hele wereld aan? Stel jezelf na het kijken van Call me by your name daarom dezelfde vraag: Was it a video?