“La douleur exquise”

Een paar dagen geleden stuitte ik op de facebookpagina Word porn, die ik met één druk op de knop van een duimpje extra voorzag. Word porn publiceert elke paar uur een mooie zin, een mooi woord, etc. Het leeuwendeel bestaat uit quasi-diepzinnige uitspraken, zoals het gisteren gepubliceerde “The strongest drug that exists for a human is another human being.”. (Let ook op de punt achter “being”, waardoor de tegeltjeswijsheid als voldongen feit gepresenteerd wordt: de sterkste drug die er voor een mens bestaat is een ander mens, punt uit.) Tamelijk walgelijk. Waar ik overigens mijn wenkbrauwen optrok en snel weer verder scrollde, hebben inmiddels al ruim 127.000 andere Word porn-fans deze uitspraak met een “like” beloond, en is hij al zo’n 26.300 keer gedeeld. En dat in één dag tijd.

Maar behalve weeïge oneliners biedt de pagina ook mooiere woorden aan. Quotes uit boeken of van schrijvers (Bukowski is favoriet), of woorden of begrippen uit een andere taal die een specifieke betekenis hebben. In de laatste categorie zag ik het Franse “La douleur exquise” voorbij komen, vertaald met “the heart-wrenching pain of wanting the affection of someone unattainable”. Een zwaar romantisch begrip, dat in het Frans een gedicht op zich is. Spreek het maar een paar keer hardop uit om te begrijpen wat ik bedoel. “La douleur” heeft lange, ronde klinkers; het woord is heerlijk zwaar uit te spreken. Ellende, langdurende ellende. De toevoeging “exquise” geeft het begrip een scherpe rand: na het korte, harde “ex” volgt de lange “ui” waarbij je gezicht in een gepijnigde grimas getrokken wordt. Als je het overdreven uitspreekt (het beste te doen in een afgesloten ruimte zonder gezelschap), hoor je de betekenis van het begrip al in de klanken die je vormt.

Het begrip wierp mij een aantal jaar terug in de tijd, toen ik nog Frans studeerde en de gedichten van schrijvers als François Villon, Charles Baudelaire, Joachim du Bellay (zijn naam vond ik mooier dan zijn gedichten), en Stéphane Mallarmé bestudeerde. Met name in de romantische literatuur is het Frans de taal bij uitstek om het gevoel van spleen (zwaarmoedigheid), of van ennui (existentiële verveling) uit te drukken — en ook hier: spreek het woord “ennui” een paar keer hardop uit, en het zal al gauw een verveelde klank krijgen.

In die tijd kwam ook de novelle Sylvie (1853) van Gérard de Nerval voorbij, en toen ik vanmorgen mijn aantekeningen over dit stuk herlas, was de link met “La douleur exquise” gemakkelijk gelegd. In Sylvie vertelt de ikfiguur over de drie vrouwen die hij heeft liefgehad of liefheeft. Het gaat om Sylvie, een meisje uit zijn geboortedorp, om Adrienne, een schoonheid die op een gegeven moment het klooster in gaat, en om Aurélie, een actrice in Parijs. Alle drie de vrouwen zijn onbereikbaar: Sylvie trouwt met een ander en krijgt daar twee kinderen mee, Adrienne zit in het klooster en sterft daar op een gegeven moment — iets waar de verteller pas jaren later achter komt —, en Aurélie gelooft niet dat hij echt van haar houdt (“Vous ne m’aimez pas, [...] vous cherchez un drame!”) en heeft bovendien een andere vriend.

In deze laatste scène gaat de verteller aan zijn eigen gevoelens twijfelen: “Ces enthousiasmes bizarres que j’avais ressentis si longtemps, ces rêves, ces pleurs, ces désespoirs et ces tendresses, ... ce n’était donc pas l’amour? Mais où donc est-il?” (“Dat bizarre enthousiasme dat ik zo lang voelde, die dromen, die tranen, die wanhoop en die warme gevoelens... dat was dus geen liefde? Maar waar is die dan?”). En hier zit de crux: de novelle draait niet om (het vinden van) de ware liefde, maar om het gemis ervan en de “douleur exquise” die dit teweegbrengt. De ikfiguur zal nooit zijn droomvrouw vinden, hij zal altijd blijven hunkeren. Aurélie verwoordt het heel treffend met het eerder aangehaalde “vous cherchez un drame!”; de verteller is continu op zoek naar een onbereikbare vrouw, maar zodra ze iets te dichtbij komt verplaatst De Nerval de focus naar een volgend ideaalbeeld. “La douleur exquise” wordt zodoende gekoesterd, gevoed, en vormt de rode draad in de novelle.

Van Facebook naar 19e eeuwse Franse roman, de stap blijkt kleiner dan ze op het eerste gezicht lijkt!